Pokonywanie barier komunikacyjnych wynikających z różnorodności językowej może odbywać się na kilka sposobów. Najbardziej oczywistym i praktykowanym od stuleci jest tłumaczenie. W dzisiejszych czasach zawód tłumacza przysięgłego zdobywa coraz większy prestiż stając się przy tym jedną z podstawowych profesji dla wielu różnych dziedzin życia. Istnieją jednak także inne, dużo bardziej skomplikowane metody radzenia sobie z wielością języków. Bez wątpienia jedną z najciekawszych są próby tworzenia sztucznych języków, które w założeniu mają być uniwersalne i zrozumiałe dla wszystkich. Ich charakterystyka polega na tym, że są od początku do końca wymyślone, mają twórcę i w przeciwieństwie do języków naturalnych nie podlegały ewolucji, ani innym procesom wynikającym z długowiecznego istnienia oraz używania.
Do najbardziej znanych tego typu zjawisk językowych należy esperanto. Jego twórca, żyjący w Polsce na przełomie XIX i XX w. Ludwik Zamenhof uważał, że większość sporów i nieporozumień między ludźmi wynika z tego, że dzielą ich bariery językowe. Aby temu zaradzić postanowił stworzyć taki system komunikacji, który mógłby stać się łatwo przyswajalny dla osób mówiących na co dzień w różnych językach. Oczywiście z racji uwarunkowań geograficznych i kulturowych jego praca skazana była na „europocentryzm”, dlatego esperanto opiera się głównie na językach romańskich, germańskich i słowiańskich, przy czym jeśli idzie o leksykę to najczęściej korzystał z dziedzictwa zachodniego, a gramatykę wzorował na językach wschodnioeuropejskich. Po mimo upływu ponad stu lat język wymyślony przez Zamenhofa nie stał się martwy i nadal istnieje całkiem liczna grupa jego użytkowników (szacuje się ją nawet na dwa miliony), która skupiona w międzynarodowej organizacji Universala Esperanto-Asocio kultywuje dziedzictwo twórcy. Mające swoich członków w 121 krajach stowarzyszenie dba o rozpowszechnianie esperanto, proponuje rozwiązanie problemów związanych z językiem w stosunkach międzynarodowych oraz ułatwia komunikację i wzajemne zrozumienie różnych społeczności niezależnie od rasy, wyznania, narodowości, czy języka.
O tym jak trudne jest stworzenie sztucznego języka, który mógłby przetrwać do czasów dzisiejszych mówi historia Johanna Martina Schleyera. Ten niemiecki ksiądz w 1880 roku wydał gramatykę stworzonego przez siebie światowego języka, który nazwał wolapik. Jak sam twierdził, to Bóg nakazał mu dokonać dzieła, które zbliżyłoby do siebie ludzi na całym świecie. Oparty w głównej mierze na łacinie, niemieckim, francuskim i angielskim język przez pierwsze lata odnosił sukcesy. Wydawano pisma poświęcone jego problemom a także podręczniki do nauki, powstawały liczne organizacje zajmujące się propagowaniem wolapiku, w szczytowym okresie mówiło nim 200 tyś ludzi na całym świecie. Niestety, z czasem dzieło Schleyera ustąpiło miejsca znacznie prostszemu i łatwiej przyswajalnemu esperanto i dziś jest to praktycznie język martwy. Ciekawostką jest fakt, że wolapik doczekał się swego „potomka”, czyli języka pokrewnego, dla którego powstania był bazą. Chodzi o idiom neutral, lecz ten język także nie przetrwał zbyt długo.
Zupełnie inaczej potoczyły się losy pomysłu angielskiego pisarza, tłumacza i lingwisty Charlesa Kaya Ogdena. W 1930 roku wydał skróconą i uproszczoną wersję języka angielskiego Basic English. Ogden uważał że, do porozumiewania się wystarczy zaledwie 850 słów, w tym 18 czasowników. I choć stworzony przez niego język jest bardzo ubogi, nie wystarcza do pełnego opisu otaczającego nas świata, to do dziś jest nauczany. Dzieje się tak ponieważ dzięki Basic English w krótkim czasie można opanować zasób słów i wyrażeń, które pozwalają uzyskać komunikatywność w języku angielskim. Dużą popularnością cieszy się zwłaszcza w Azji, gdzie w ten sposób tubylcy dogadują się z turystami z całego świata.
Fascynującym zjawiskiem językowym jest slovio. Żyjący w Szwajcarii słoweński amator-lingwista Mark Hućko twierdzi, że jego język ogólnosłowiański daje gwarancję porozumiewania się wszystkim narodom słowiańskim, co czyni slovio językiem zrozumiałym dla 400 milionów użytkowników. Trudno zweryfikować na ile jest to prawdą, lecz jeśli poniższy tekst jest tak samo zrozumiały dla Serba, Czecha, Rosjanina jak dla nas, to może faktycznie warto byłoby poświęcić trochę czasu na naukę żeby móc dogadać się z tak wielką rzeszą ludzi. Oto przykład dialogu napisanego w języku ogólnosłowiańskim (podany celowo bez tłumaczenia):
Dobrju utro.
– Dobrju utro. Sxto potrebite?
– Hcejm kupit gazet. Ktor gazet imajt maks novju zvestis?
– Kai zvestis iskate? Zvestis o sport, ekonomju zvestis, politju zvestis, ili zvestis o nasx grod?
– Iskajm gazet ktor imajt vse zvestis. Ja hce znat vse sxto es novuo vo Vsezem.
– Imame mnoguo razlicxju gazetis vo mnoguo razlicxju jazikas. Imame gazetis vo Rusju jazika, vo Polakju jazika, vo Germanju jazika, vo Angloju jazika i vo mnoguo inju jazikas. Vo ktor jazika vi hce cxitat zvestis?
– Iskajm gazet vo libktor Slavju jazika. Ne razumim inju jazikas, tolk Slavju jazikas. Sxto imate?
– Imame neskolk gazetis vo Slavju jazikas. “Belju Zvezd” es gazet iz nasx grod vo ktor vi mozx naidit vse skandalis, vse ubities, vse informacias o ludis vo nasx grod. “Velju Miacx” es gazet o vse sportis. Vo gazet “Velju Miacx” vi mozx naidit informacia o futbol, tenis, o plavanie i o vse inju sportis. Gazet “Vasx Dengis” es gazet o ekonom ktor imajt vse ekonomju zvestis iz celoju Zemla.
– Li imate tozx gazet o politia?
– Imame gazet “Mezxunarodju Okno”; to es gazet ktor imajt vse politju zvestis. Pogledijte tugde! Na pervju stranka pisajut zxe vo Azia es novju voina. Li vi uzx slisxil o tot voina?
– Ne, ja esxte ne slisxil. Prosijm podajte me din gazet Mezxunarodju Okno. Skolk to cenijt?
– To cenijt dva dolaris i piatdes stotikis.
– Blagodarijm. Do videnie.
– Do videnie.
Osobną kategorię sztucznych języków stanowią te, które zostały stworzone na potrzeby sztuki, przede wszystkim literatury i filmu. Najbardziej oczywiste przykłady to elficki język bohaterów Tolkiena i kilngoński, którym posługują się postaci występujące w serii filmów Star Trek. Okazuje się, że oba mają swoich użytkowników realnym świecie i każdy może stać się jednym z nich, czyli prostu zacząć się ich uczyć. Istnieje nawet polski kurs nauki online języka elfów (http://www.elvish.org/gwaith/s_kurs_wstep.htm) , dzięki któremu można wejść do elitarnego grona wielbicieli tolkienowskiej trylogii. Również miłośnicy kilngońskiego, języka bardzo trudnego, mają swoje stowarzyszenia, instytucje edukacyjne, a nawet tłumaczenie biblii. Czyni to z mowy bohaterów Star Treka jeden z najbardziej popularnych sztucznych języków na świecie.
