W zależności od rodzaju tłumaczenia (pisemne, ustne, tłumaczenie avista, tłumaczenie specjalistyczne, przekład literacki, tłumaczenie zwykłe, tłumaczenie przysięgłe) zawód tłumacza może przybierać różne oblicza. Jedną z najciekawszych, a zarazem najtrudniejszych odmian w zawodzie tłumacza jest tłumacz ustny. Nie będzie przesadą jeśli przyjmiemy, że tłumaczenie ustne to bez wątpienia jeden z najwyższych stopni wtajemniczenia spośród wszystkich, które może poznać tłumacz. Wynika to z jego natury, a konkretnie z zespołu cech i umiejętności charakteryzujących dobrego tłumacza ustnego. O tym jaki powinien być i czego potrzebuje do tłumaczeń ustnych traktuje niniejszy wpis.
Czym jest tłumaczenie ustne?
W przypadku tłumaczenia ustnego formą wyjściową pracy tłumacza jest tekst mówiony, który zostaje przekładany w czasie rzeczywistym. Mówiąc najprościej, chodzi o tłumaczenie tego, co ktoś mówi w innym języku, w możliwie najkrótszym czasie, czyli praktycznie na bieżąco z tłumaczoną wypowiedzią. Tłumaczenia ustne dzielimy na dwa podstawowe rodzaje: tłumaczenie konsekutywne oraz tłumaczenie symultaniczne.
Pierwsze z nich polega na tym, że najpierw wysłuchuje się fragmentu tekstu, a dopiero po chwili go powtarza w języku docelowym, czyli tłumaczy. Z reguły mówiony tekst jest dzielony na fragmenty, jak w przypadku napisanego wcześniej przemówienia lub ulega dzieleniu w trakcie spontanicznego wygłaszania mowy z przyczyn naturalnych (np. gdy mówca robi dłuższą pauzę).Dzięki temu w obu przypadkach tłumaczący ma czas i możliwość aby w najlepszy sposób oddać treść wysłuchanego tekstu, posiłkując się przy tym sporządzonymi notatkami, swoją wiedzą i obserwacjami. Jeśli chodzi o tłumaczenia konsekutywne ważne jest, żeby znajdować się blisko mówcy, gdyż dzięki temu łatwiej odczytać jego gesty i inne wskazówki wynikające z języka ciała oraz tonu w jakim przemawia, co dodatkowo wzmacnia wiarygodność przekładu.
Tłumaczenie symultaniczne, zgodnie ze swą nazwą, przebiega równocześnie, czyli mówca i tłumacz wypowiadają się w tym samym czasie. Ten rodzaj tłumaczenia ustnego spotyka się najczęściej na spotkaniach międzynarodowych, konferencjach, czy wykładach, gdzie królują mniej lub bardziej skomplikowane wypowiedzi w różnych językach. Specyficzną odmianą tłumaczenia symultanicznego jest tłumaczenie kabinowe (szeptane). W tym rodzaju tłumaczenia dużą rolę odgrywa technologia, ponieważ wykorzystywane są specjalne kabiny dla tłumaczy oraz wysokiej jakości sprzęt audio (mikrofony, słuchawki i odbiorniki). Warto nadmienić, że mimo udogodnień technicznych jest to bardzo wymagający rodzaj tłumaczenia, dlatego na jednym stanowisku pracuje zwykle para tłumaczy, by mogli się co jakiś czas zmieniać.
Tłumaczenie ustne to jedno z największych wyzwań w zawodzie tłumacza. Teoretycznie tłumaczem ustnym może zostać każdy, lecz w praktyce nie jest to tak proste, ponieważ trzeba wykazać się wieloma umiejętnościami i cechami, które nie wszystkim są dane.
Po pierwsze, wiedza!
W przypadku tłumaczeń ustnych należ wykazywać się rozległą wiedzą, zarówno w zakresie języków (język polski i języki obcy), tłumaczonych zagadnień, a także szeroko pojęytej psychologii oraz innych dziedzin nauki niezbędnych w pracy polegającej na bezpośrednim i bliskim kontakcie z drugim człowiekiem. Swój zasób wiedzy tłumacz ustny zdobywa podczas specjalistycznych studiów, szkoleń, kursów, a potem, przez całą karierę, stale go poszerza. Podobnie rzecz ma się z językiem polskim, który również wymaga niezwykłej dbałości i, jakkolwiek absurdalnie by to nie zabrzmiało, ciągłego szlifowania. W obu przypadkach praca nad sobą nigdy się nie kończy, co sprawia, że dobry tłumacz zawsze będzie dążył do doskonałości, zachowując przy tym świadomość, że nigdy jej nie osiągnie. Mając na uwadze powyższe uwarunkowania można z całą odpowiedzialnością stwierdzić, że tłumacz ustny musi lubić się uczyć oraz robić to efektywnie, czyli szybko przyswajać wiedzę. W zależności od danego zlecenia trzeba umieć w krótkim czasie zapoznać się z różnego rodzaju informacjami merytorycznymi, które przydadzą się podczas tłumaczenia, co jest jedną ze składowych końcowego sukcesu.
Po drugie, silna osobowość!
Praca tłumacza ustnego wiąże się z dużym stresem. Wynika to zarówno ze jej specyfiki, jak i z trudnych warunków zewnętrznych. W sporej mierze to od jakości tłumaczenia zależy, czy spotkanie biznesowe, bądź konferencja naukowa przebiegną w atmosferze wzajemnego zrozumienia. W związku z tym tłumaczący podlega silnej presji, która utrudnia podejmowanie błyskawicznych decyzji i przeprowadzanie skomplikowanych wywodów myślowych tak, aby uzyskać najlepszy z możliwych efekt, czyli idealnie odwzorowane wypowiedzi. Podczas tłumaczenia ustnego często dochodzi do nieprzewidzianych sytuacji, które mogą zakłócać pracę, więc należy być przygotowanym na niespodzianki. Mimo to, trzeba sobie z tym wszystkim radzić, więc jeśli komuś nie wystarcza cierpliwości i spokoju może być naprawdę ciężko. Pewnym pocieszeniem jest fakt, że z czasem uczymy się coraz bardziej panować nad stresem i choć nigdy się go nie pozbędziemy, to nauczymy się z nim poprawnie funkcjonować.
Po trzecie, dyskrecja i takt!
Nie trzeba być znawcą tematu, żeby wiedzieć, że tłumacza przysięgłego obowiązuje tajemnica zawodowa, oczywiście dotyczy to także tłumaczenia ustnego. Specyfika obcowania z wypowiedziami ustnymi różni się jednak od pracy z dokumentem tekstowym, dlatego warto zachować jeszcze większą powściągliwość w prywatnej rozmowie na temat pracy. Tym bardziej, że prócz umiejętności merytorycznych, to jedna z pierwszorzędnych cecha, jaką biorą pod uwagę potencjalni pracodawcy. Ciągłe obcowanie z zupełnie różnymi ludźmi wymusza na tłumaczu, aby znał różnorodne kody dopuszczalnych zachowań w danym środowisku. Brak znajomości takich niuansów bywa wysoce kłopotliwy. Tłumaczenie może iść naprawdę dobrze i dawać satysfakcję, lecz drobny nietakt potrafi zniweczyć wysiłek tłumacza, dlatego warto wyrabiać sobie zmysł obserwacji by wyciągać właściwe wnioski i nie popełniać błędów.
Tłumacz musi lubić świat i ludzi!
Choć brzmi to jak frazes z poradnika dla pań domu, jest wiele prawdy w tym, że każdy uprawiający ten zawód musi lubić poznawać nowe miejsca i ludzi i dobrze się w takich sytuacjach odnajdywać. Naturalna ciekawość świata przydaje się kiedy mamy tłumaczenie wymagające bliższej lub dalszej podróży. Szeroka paleta zainteresowań związanych z bieżącymi wydarzeniami, kulturą i innymi sferami życia niemalże daje gwarancję, że tłumacz nie będzie zaskoczony, kiedy tłumaczenie będzie dotyczyło mniej formalnych kwestii i będzie można wykazać się czymś więcej niż znajomością języków. Podobnie rzecz ma się z relacjami międzyludzkimi. Jeśli potrafimy wzbudzić dobre emocje u osób, z którymi pracujemy mamy sporą szansę, że do nas wrócą i tym samym zapewnią nam byt. Ponadto zdarzają się mówcy i wypowiedzi, które nie pozostawiają obojętnym w sensie pozazawodowym, po prostu bywają inspirujące i ciekawe, dlatego warto umieć je wychwycić i docenić.
Praca tłumacza ustnego jest zajęciem wymagającym różnorodnych kompetencji. Należy znać w stopniu najwyższym język obcy, ale też i rozwijać język polski. Oprócz tego tłumaczący podczas tłumaczenia musi wykazywać się wieloma cechami charakteru, które z jednej strony pomagają pokonać silny stres i czasami mało komfortowe warunki pracy, z drugiej pozwalają zachować poprawne, a nawet dobre relacje z wieloma osobami, zapewniając sobie w ten sposób przydatne zawodowo znajomości. Tłumacz musi mieć świadomość, że jego warsztat wymaga stałego ulepszania, tak by nie zostać zaskoczonym przez wypowiedzi nad wyraz oryginalnego mówcy i dać sobie radę w każdych okolicznościach. I choć w świetle powyższego wydaje się, że w tej pracy czekają nas wyłącznie krew, pot i łzy, to jednak taki rodzaj tłumaczenia może przynieść też ogrom satysfakcji, której próżno szukać w innej odmianie profesji tłumacza przysięgłego.
