Upadek Związku Radzieckiego uruchomił liczne procesy społeczno-historyczne, które na trwałe zmieniły krajobraz polityczny świata, a także samej Rosji. Powstała na gruzach komunistycznego imperium Federacja Rosyjska zmagała się wieloma problemami dotyczącymi demokratyzacji kraju w różnych jego aspektach. Jednym z podstawowych wyzwań nowego państwa było stworzenie prawa, które zrywałoby z dotychczasową opresyjnością wobec obywatela i stawiałoby dobro jednostki nad interes państwowej machiny urzędniczej. W tym celu w 2002 roku uchwalono nowy kodeks postępowania karnego stanowiący wyraz dążeń do demokratyzacji procedury karnej. Z punktu widzenia tłumacza najciekawsze wydają się występujące w nim zapisy dotyczące kwestii językowych i właśnie o tym będzie dzisiejszy wpis.
Zanim jednak przejdziemy do konkretów warto raz jeszcze uświadomić sobie z czym mamy do czynienia. Współczesna Rosja to leżące na dwóch kontynentach największe państwo na świecie, które charakteryzuje się ogromną różnorodnością etniczną, kulturową, religijną i językową. Ta z pozoru oczywista konstatacja nie zawsze nam towarzyszy w myśleniu o Rosji i Rosjanach jako takich, gdyż zbyt często pielęgnujemy jednolity stereotyp na ich temat. Po prostu w codziennym myśleniu o tym, co rosyjskie zapominany z jak skomplikowaną i niejednorodną materią obcujemy. Tymczasem nawet we wspomnianym wyżej kodeksie można znaleźć tego potwierdzenie.
Zgodnie z artykułem 18 ustawy o kodeksie postępowania karnego postępowanie i proces prowadzone są w języku rosyjskim, a także w językach państwowych republik wchodzących w skład Federacji Rosyjskiej. Co ciekawe, języków urzędowych jest znacznie więcej niż republik, np. w Dagestanie według spisu powszechnego występują 23 języki, z czego 14 uważa się za „posiadające atrybuty polityczne”, lecz tamtejsza konstytucja nie wyznacza żadnego z nich jako urzędowy zadowalając się sformułowaniem „języki dagestańskie”. Oprócz nich wymienić można jeszcze następujące języki posiadające status urzędowy w poszczególnych republikach: adygejski, ałtajski, baszkirski, buriacki, chakaski, czeczeński. czuwaski, inguski, jakucki, kabardyjski, bałkarski, kałmucki, abazyński, karaczajski, nogajski, czerkieski, komi, maryjski, osetyński, tatarski, mordwiński, tuwiński i udmurcki. Jak już zostało wspomniane postępowanie karne prowadzone może być w rosyjskim i w każdym z powyższych języków, wyjątek stanowią sprawy w Sądzie Najwyższym oraz sądach wojskowych, gdzie status języka procesowego ma wyłącznie rosyjski.
Artykuł 18 ustawy reguluje też inne kwestie językowe związane z procesem karnym. Jeśli uczestnicy postępowania nie władają, bądź władają w stopniu niedostatecznym językiem, w którym prowadzone jest postępowanie w sprawie karnej powinno być im wyjaśnione i zabezpieczone prawo do składania oświadczeń, zeznań, wniosków, prawo wnoszenia skarg, zaznajamiania z materiałami sprawy, występowanie w sądzie w języku ojczystym albo w innym języku, którym oni władają, a także bezpłatne korzystanie z pomocy tłumacza. Co więcej, jeśli śledcze i sądowe dokumenty podlegają obowiązkowemu doręczeniu podejrzanemu, oskarżonemu i także innym uczestnikom postępowania karnego, to muszą one zostać przetłumaczone na język ojczysty odpowiedniego uczestnika postępowania albo na język, którym on włada. Powyższe zapisy wynikają wprost z konstytucyjnego prawa każdego obywatela Federacji Rosyjskiej do posługiwania się językiem ojczystym i swobody wyboru języka komunikowania się.
Na koniec warto wspomnieć, że jakiekolwiek ograniczanie praw uczestnika postępowania wynikające z nieznajomości przez niego języka, w którym prowadzone jest postępowanie oraz niezabezpieczenie możliwości skorzystania z języka ojczystego traktowane jest jako naruszenie norm prawa karnego procesowego. Kodeks postępowania karnego Federacji Rosyjskiej zrywa z niechlubną przeszłością i realizuje ideały demokratyczne oraz humanistyczne współczesnego świata. Widać to wyraźnie również w kwestiach językowych, a także dotyczących prawa do tłumacza.
Przy pisaniu tekstu korzystano z opracowania Beaty Bieńkowskiej Nowy kodeks postępowania karnego Federacji Rosyjskiej – zasady procesu karnego
